Czy mieszkanie w bloku z wielkiej płyty jest dziś bezpieczne? Czy budynki z wielkiej płyty nie grożą zawaleniem?
Obecnie w Polsce jest:
- ok. 60 tysięcy budynków mieszkalnych wybudowanych z wielkiej płyty (najwiecej w województwie mazowieckim, łódzkim, śląskim i dolnośląskim),
- ok. 4 milionów mieszkań w budynkach mieszkalnych wykonanych w technologii WP,
- ok 12 milionów osób mieszkających w blokach z wielkiej płyty.
Trwałość budynków wielkopłytowych w momencie ich wznoszenia oceniana była na 40-50 lat. W 2019 roku Instytut Techniki Budowlanej opublikował wyniki badań oceny bezpieczeństwa i trwałości budynków wielkopłytowych.
Czy mieszkanie w bloku z wielkiej plyty jest dziś bezpieczne oraz jakie są wady i zalety mieszkania w blokowisku?
Historia i konstrukcja budynków z wielkiej płyty
Wielka płyta to technologia wznoszenia budynków wielorodzinnych, która była stosowana w II połowie XX wieku. Technologia ta opierała się na założeniu, że obiekty wznoszone były z gotowych prefabrykatów betonowych. W systemach wielkopłytowych, w tzw. fabrykach domów produkowano ściany zewnętrzne, stropy, ściany nośne i działowe, schody, czy szyby windowe, a następnie transportowano je na miejsce budowy.
Podział ścian na wielkie płyty następował zazwyczaj w ten sposób, że spoiny płyt wypadały w miejscach ustawienia ścianek działowych.
Wielkie płyty ścian zewnętrznych składają się z kilku warstw. Po stronie zewnętrznej jest zwykły beton z fakturą zewnętrzną, w środku płyty izolacji termicznej i od wewnątrz beton lekki.
Polskie budynki wielkopłytowe wznoszone były na podstawie doświadczeń zagranicznych, jak również studiów i badań prowadzonych w kraju.
Pierwsze budynki wielkopłytowe w Polsce zostały wzniesione na osiedlu Kasprzaka w Warszawie. Elementy budynków wyprodukowano na poligonie doświadczalnym na tym osiedlu. Na podstawie tych doświadczeń opracowano elementy typu PBU (Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemyłowionego), które weszły następnie do masowej produkcji.
Obok budynków systemu PBU powstało szereg innych typów budynków wielkopłytowych. Dążąc do tego aby wszystkie elementy można było wykonywać w jednakowych formach, zaprojektowano tzw. system „Domino”. Dla budynków systemu „Domino”, w celu uniknięcia wykonywania podziemnej części budynku, projektowano posadowienia na palach.
1- stopa prefabrykowana, 2- słupek, 3-cokół, 4- podwalina, 5-strop, 6- płyta ścienna
1- ściany nośne, 2- płyty stropowe, 3- ścianki działowe, 4- blok przewodowy (szacht)
Budynki WPP swą nazwę wzięły od Warszawskiego Poligonu Przenośnego, jaki stanowił bazę produkcyjną osiedli wznoszonych tym systemem. Budynki WPP stanowiły rozwiązanie pośrednie między konstrukcjami szkieletowymi i konstrukcjami o ścianach nośnych.
1- płyta stropowa, 2- ściany nośne, 3- ściany osłonowe
Konstrukcję budynków systemu WUF (Warszawska Uniwersalna Forma) stanowiły natomiast elementy ścian nośnych zewnętrznych i wewnętrznych w układzie krzyżowo zamkniętym.
1- płyta stropowa, 2- poprzeczna ściana nośna, 3- wielowarstwowy element szczytowy nośny, 4- wielowarstwowy element zewnętrzny nośny, 5- wycięcie na płytę balkonową, 6- płyta balkonowa
Kontynuację doświadczeń zdobytych przy realizacji PBU stanowił system OWT (Oszczędna Wielkopłytówka Typowa). W systemie OWT wznoszone były budynki 5-cio i 11-kondygnacyjne. Konstrukcja budynku składa się z zestawu prostopadłościennych elementow wielkopłytowych (ścian i stropów), które spełniają jednocześnie wymagania izolacji akustycznej między mieszkaniami i wymagania konstrukcji nośnej.
1- ściany poprzeczne, 2- ściana podłużna, 3- płyty stropowe, 4- nadproże
Wrocławska Wielka Płyta to system w ramach którego realizowano budynki w układzie konstrukcyjnym poprzecznym o różnej ilości kondygnacji od 2 do 12 kondygnacji. Typologia przewidywała po dwa, bądź trzy mieszkania na jedną klatkę schodową. W ramach tego systemu budowano budynki wyłącznie w systemie klatkowym. Cechą charakterystyczną systemu była możliwość łączenia poszczególnych budynków w układach falowców. Charakterystyczną cechą tego systemu był dość duży rozmach i możliwość konstruowania budynków o zróżnicowanym kształcie i wysokości. W ramach WWP powstały m.in. takie osiedla jak: Kozanow, Różana, czy Muchobór Mały we Wrocławiu.
Wady mieszkania w bloku z wielkiej płyty
Do wad mieszkania w bloku z wielkiej płyty zalicza się słabą jakość materiałów budowlanych oraz monotonną i ponurą architekturę. Budynki często są również nieocieplane. Problematyczne mogą być stare windy, czy zsypy śmietnikowe wewnątrz budynku.
Minusem mogą być również ograniczone możliwości aranżacyjne- pokoje często są małe i niefunkcjonalne a większość albo i wszystkie ściany w takich mieszkaniach to ściany nośne. Wadą mieszkań w wielkiej płycie jest też nieodpowiednia akustyka oraz problemy z wentylacją. Często pojawiają się kłopoty z instalacją elektryczną, a jej wymiana wiąże się z koniecznością przeprowadzenia gruntownego remontu. Ponadto dosyć często jest ona niewystarczająca dla współczesnego zapotrzebowania na energię.
Odnosząc się do dzisiejszych potrzeb i standardów, zapewne za największe wady mieszkań w wielkiej płycie uznaje się zbyt małą liczbę miejsc parkingowych oraz za małe balkony lub ich brak.
Zalety mieszkania w bloku z wielkiej płyty
Niewątpliwie główną zaletą mieszkań w blokach z wielkiej płyty jest ich lokalizacja i infrastruktura. Zazwyczaj blokowiska z wielkiej płyty są dobrze skomunikowane z centrum miasta oraz zaopatrzone są w pełną infrastrukturę (punkty handlowe, usługowe, obiekty użyteczności publicznej). Kolejną zaletą mieszkań w wielkiej płycie jest sąsiedztwo terenów zielonych. Mimo że same bloki były bardzo ponure, to bogata zieleń wokół rekompensowała braki kolorystyczne.
Obecnie bloki z wielkiej płyty nie straszą już swoim wyglądem. Większość z nich jest po gruntownym remoncie. Budynki zostały ocieplone, otynkowane, odmalowane, wymienione zostały okna i windy. Coraz częściej w celu zapewnienia miejsc parkingowych spółdzielnie bądź wspólnoty grodzą wjazdy na parkingi, pojawiają się szlabany, a także monitoring.
Stan techniczny budynków z wielkiej płyty
Trwałość budynków wielkopłytowych w momencie ich wznoszenia oceniana była na 40-50 lat.
Instytut Techniki Budowlanej w latach 2016-2018 przebadał 300 budynków reprezentujących systemy prefabrykacji centralne i wybrane regionalne w województwach, w których jest najwięcej tego typu konstrukcji – mazowieckim, łódzkim, śląskim i dolnośląskim.
Dyrektor ITB w 2019 roku przedstawił szczegóły procedury diagnostycznej i podkreślił, że budynki z wielkiej płyty są trwałe. ITB przedstawił także zalecenia dla prowadzonych okresowo na podstawie prawa budowlanego kontroli budynków.
„Istotna jest jakość betonu i właściwości ochronne betonu wobec zbrojenia. Badane próbki są zadawalające” – opisywał Robert Geryło.
Analizując stan techniczny budynków z wielkiej płyty w aspekcie bezpieczeństwa eksploatacyjnego należy mieć jednak świadomość tego, że jest on zróżnicowany. Obecnie mamy bowiem do czynienia z budynkami, które są w dobrym stanie technicznym oraz z budynkami, w których występują wady budowlane obniżające ich standard użytkowania. W znacznej mierze wynika to stąd, że część z nich została wykonana niezgodnie z wymaganiami projektowo-technologicznymi, które spowodowały obniżenie ich trwałości, a sporadycznie doprowadziły do stanu lokalnego zagrożenia bezpieczeństwa. Ilość budynków dobrych i złych jest jednak trudna do ustalenia, a zakres uszkodzeń zależy bezsprzecznie od jakości wykonanego montażu. Przyjmuje się, że w polskich zasobach mieszkalnych z wielkiej płyty istnieją budynki bez uszkodzeń, jak również budynki o różnej (w tym znacznej) liczbie uszkodzonych złączy, które w różnym czasie generują uszkodzenia przede wszystkim w postaci rys.
Nieprawidłowości w budownictwie wielkopłytowym wynikają głównie z wad systemowych oraz z przyczyn naturalnych (wpływ środowiska, starzenie się materiałów). Systemowe wady technologiczne wielkiej płyty powstały przede wszystkim w wyniku nierzetelnych prac projektowych i robót budowlanych na wszystkich etapach procesu inwestycyjnego. Te nieprawidłowości zazwyczaj ujawniły się już podczas realizacji i w początkowym okresie eksploatacji budynków.
Inne wady i uszkodzenia elementów wykończeniowych i systemów instalacyjnych to efekt naturalnych procesów ich zużycia i starzenia. Jak twierdzą eksperci ITB, nieprawidłowości te można wychwycić podczas obowiązkowych kontroli okresowych i ekspertyz specjalistycznych.
Najważniejszą tezą raportu ITB jest to, że w większości przypadków nieprawidłowości budownictwa wielkopłytowego są możliwe do usunięcia. Domy nie grożą zawaleniem a ich konstrukcja jest solidna. By zapewnić im długowieczność, należy jednak przedsięwziąć kompleksowe naprawy i modernizacje, mogące zapobiec degradacji.
Wedlug danych Ministerstwa Rozwoju, do 2029 r. ma zostać wzmocnionych około 2 tys. budynków z wielkiej płyty. Zarówno gminy, jak i wspólnoty, czy spółdzielnie mieszkaniowe mogą korzystać z premii termomodernizacyjnej.